مکانی گرم و صمیمی که همانند خانه هنر و موزه هنر مهاجران در همان نگاه اول، ما را مات و مبهوت کرد. رنگهای گرم و شاد، فضای دلنشین و آدمهای دوستداشتنی اینجا ترکیبی فوقالعاده ساخته که روح را به آرامش میرساند. باز هم کاری کارستان از بچههای توانمند معلول مهاجر. چند ماه پیش مرکز اشتغال و کارآفرینی معلولان دائر شد. این مجموعه زیبا اشتغال مستقیم 25 نفر از مهاجران معلول و غیرمعلول را فراهم کرده است.
مرکز اشتغال و کارآفرینی معلولان به نام «اکو تک» بخشها و شغلهای متفاوتی دارد؛ گلخانه، بخش چاپ، پرورش پرندگان تزئینی، پرورش ماهی تزئینی، نجاری و تولید محصولات چوبی، ساخت عروسک، بخش خیاطی و بخش مواد که شامل تهیه و ساخت محصولات با گچ، سیمان و... میشود از جمله بخشهای این مرکز است. علاوه بر این بخشی نیز به معرفی و عرضه محصولات اختصاص یافته است. در اصل ماجرا این مجموعه تلاش دارد تا با ترکیب هنرها و محصولات، محصولی نهایی هماهنگ با طبیعت تولید کند. این مجموعه خانهای قدیمی و باصفاست که برای معلولان مناسبسازی شده است. ابتدای ورود به راهرو دو در در دو سمت راهرو وجود دارد. در سمت راست متعلق به اتاق طراحی است. این در بسیار کوتاه است و باید چهاردست و پا به آن وارد میشدیم. این در کوتاه و فضای بسیار سرد اتاق برای نگهداری بهتر ماشین طراحی چاپ فراهم شدهاند. این دستگاه خیلی حساس است و رطوبت و دمای ثابتی میخواهد، از طرفی به گرد و غبار محیط هم حساس است. مرتضی رضایی متولد سال 1369 لیسانس معماری از دانشگاه خیام است. از کار و فعالیتهای او قبل از اینکه وارد این مرکز بشود که میپرسم، میگوید: «در حوزه طراحی در شرکتهای خصوصی کار کردهام و در رشته گرافیک هم سررشته دارم و به دلیل شغلهایی که پیش از این داشتهام با این هنر نیز آشنا هستم. غیر از این در حوزه طراحی نرمافزار، گرافیک رایانهای، پویانمایی، طراحی دکوراسیون و ... هم فعالیت داشتهام.»
او که یکی از مسئولان این بخش است، برای ما توضیح میدهد: «بخش عمدهای از این قسمت به طراحی و بخشی هم به چاپ برمیگردد. خانم علیپور و خانم روشندل کار طراحی را انجام میدهند. در این مرکز چاپ حرارتی انجام میشود. طراحی را با نرم افزارهای خاصی انجام میدهیم و دستگاه ورودی آن را دریافت کرده و چاپ میکند و از کاغذهای مخصوصی استفاده میشود که با کاغذهای معمولی متفاوت است. هرچند در ظاهر اینگونه دیده نمیشود. کاغذ به اصطلاح کوتینگ شده است و مادهای به عنوان زیرسازی کار استفاده میشود به این دلیل که تا 350 تا 400 درجه حرارت میبیند نمیتوان از کاغذ معمولی استفاده کرد. وقتی که طرح روی کاغذ چاپ میشود اصل کار چاپ فلتبرت در دستگاه دیگری انجام میشود به این صورت که کاغذ زیر پرس قرار گرفته در حرارت 350 تا 400 درجه سانتیگراد روی مادهای که قرار است طرح روی آن قرار بگیرد که پارچه، شیشه یا کاشی است چاپ میشود. در این واحد سه نفر به صورت دائم و تعدادی نیز به صورت موقت مشغول کار هستند. مسئول قسمت چاپ خانم کوچک مشغول است که اپراتور دستگاه پرس هستند و هرگاه نیاز باشد افراد دیگری نیز به ایشان کمک میکنند.»
بعد از بخش طراحی و چاپ سراغ قسمت گلخانه میرویم. سمت راست حیاط فضایی را با نایلون گلخانه درست کردهاند. این محیط با تجهیزات کم ولی با زحمت و خلاقیت بسیار به بار نشسته است و تنوع گلها و گیاهان حقیقتا روحنواز است. احمد مظفری مسئول این بخش است. او متولد سال 1371 دانشآموخته دانشگاه پیام نور مرکز نیشابور و فارغالتحصیل رشته کشاورزی است. او همچنین متخصص پرورش قارچهای دکمهای است که مدت 2 سال در این رشته فعالیت کرده است. درباره زمان آغاز به کار و فعالیت در رشته کشاورزی میگوید: «از همان ترم اول دانشگاه به همراه یکی از استادان وارد بازار کار و در یک شرکت دانشبنیان تولید کود مشغول شدم. 2سال در یک شرکت تولیدی قارچ و نیز در گلخانهای که متعلق به یکی از دوستانم بود در بخش تکثیر، قلمه و سم کار کردهام و در نهایت 6ماه پیش که مرکز اشتغال معلولان افتتاح شد در اینجا شروع به کارکردم. حداقل 3ماه صرف طراحی و ساخت این مرکز شد که شامل جوش دادن آهنها و ریلهای مخصوص معلولان و مناسبسازی مرکز شد، بعد از آن شروع به ساخت گلخانه کردیم و مدت 3ماه است مشغول قلمهزنی و تکثیر هستیم. در بخش گلخانه، تکثیر، قلمهزنی، تولید و هم طرحهایی مثل دیش گاردن، تراریوم، پلنت ( گیاهانی که ریشه در آب دارند) و دیگر طرحها با انواع مختلفی از گیاهان همچون کاکتوس و ساکولنت اجرا میشود»
درباره ساکولنت میپرسم و میگوید: «فرق ساکولنت با کاکتوس این است که ساکولنت گیاهی گوشتی و کاکتوس خاردار است. از دیگر قسمتهای گلخانه گیاهان آپارتمانی و دیگری بخش تکثیر است که یا به صورت قلمه یا پاجوش گیاهان را تکثیر میکنیم.»
احمد آقا با انرژی کامل بخش بخش گلخانه را توضیح داد و بیان کرد: «از دیگر گیاهان آپارتمانی، خانواده حسن یوسف است که در این مرکز 6 نوع از این خانواده نگهداری و تکثیر میشوند. ما سعی میکنیم به صورت ترکیب از چند نوع حسن یوسف را در یک گلدان پرورش دهیم. در بخش تراریوم و دیش گاردن به درآمد رسیدهایم، اما حسن یوسفها هنوز به درآمدزایی نرسیدهاند. برای عرضه مشکلی نداریم و از قبل از چند فروشنده گل و گیاه در گلشهر تقاضای عرضه داریم.»
بعد از گلخانه به همراه هم و از مسیر رمپهای مناسب ویلچر به زیرزمین ساختمان میرویم. اینجا 3 اتاق دارد، اتاق سمت چپ پرورش ماهی، روبهرو انبار و سمت راست کارگاه چوب است. احمد درباره قسمت پرورش ماهی میگوید: «در بخش ماهی، دو مدل ماهی پرورش داده میشود. ماهیهای آنجل و جوئل بالن. در اصل سعی داریم تا محصولی ارائه کنیم که ترکیب میان گل و گیاه و ماهی باشد. به علت اینکه بتوانیم ماهی و گل و گیاه را ترکیب کنیم ماهیهای خاصی مثل ماهی جوئل بالن را پرورش میدهیم و گیاهان آبزی را در آکواریوم میکاریم. تأکید ما بر ترکیب است. میخواهیم محصول ویژهای پرورش دهیم که متفاوت با دیگر محصولات باشد. مثلا محصولی نهایی با ترکیبی از ماهی و گیاه و چوب و کاشی.»
گفتوگو را با مرتضی رضایی ادامه میدهیم که مسئول بخش کارگاه چوب هم هست، او میگوید: «مرکز تقریبا 6ماه است که راهاندازی شده، اما تمام بخشها همزمان کار خود را شروع نکردهاند، ولی مجموعه چوب و گل اولین مجموعههایی بودند که کار خود را آغاز کردهاند و هدف ما این است که تمام مجموعهها همزمان با هم و به صورت ترکیبی کار کنند و چیزی که از دل این مجموعه بیرون میآید تلفیقی از همه این مجموعهها باشد. به این صورت که دکوری چوبی کنار اتاق ساخته میشود با یک قاب چوبی، چاپ پرده، گیاه پرورش یافته در آب و ماهی همه با هم. هدف ما این است که در آینده طراحی داخلی و دکوراسیون منزل را کامل انجام دهیم و حتی کارهایی از قبیل کاغذ دیواری، رو مبلی و دکوراسیونهای مورد نظر
صاحب خانه را انجام دهیم، البته بخش چوب تنها برای کارهای تلفیقی طراحی نشده است. غیر از کارهای ترکیبی، کارهای انفرادی مانند پایه گل هم میتوانیم تهیه کنیم، اما بیشترین تأکید ما روی کارهای ترکیبی است. اکنون فضا و تجهیزات ما به قدری کامل نیست که بتوانیم کار منحصر ارائه بدهیم، اما در حد امکان لوازم فانتزی و تزئینی در حجم کم را میتوانیم تهیه کنیم، ولی بیش از آن نه فضا و نه امکانات به ما این اجازه را نمیدهند. در بخش چوب 4نفر، در بخش گلخانه3 و در بخش پرورش ماهی 2نفر مشغول کار هستند، البته این بخشها نیمه فعال هستند چون کارکنان این بخش از معلولان هستند و به خاطر کرونا با مشکل مواجه شدهاند. در این مرکز ما به طریقی اشتغال موقت برای معلولان عزیز فراهم کردهایم که هر وقت نیاز باشد و سفارش کار داشته باشیم با ما همکاری میکنند. پیش بینی میشود که بعد از برطرف شدن مشکل کرونا در کشور نیروها به 25 تا 30 نفر برسند.»
از کمبودهای این مجموعه و بخشهای نجاری، گلخانه و پرورش ماهی که سؤال میکنیم، پاسخ میشنوم: «علاوه بر کمبود فضا که به طور چشمگیری مشخص است در تمام بخشها ما مشکل مواد اولیه داریم برای مثال در بخش ماهی تعداد ماهیهایمان کم است و همچنین مشکل پمپ آب و تصفیه هوا داریم. در بخش گلخانه به علت هزینه بالای تهیه رطوبتساز مجبور به ساخت رطوبتساز دستی شدهایم به علت هزینه بسیار بالای تجهیزات نجاری در این بخش به اجبار وسایل بسیار محدود و قاعدتا با کارایی محدودتر تهیه شده است.»
درباره کار ترکیبی مدنظرشان که سؤال میکنم، میگوید: « نمونههای کار ترکیبی در بازار موجود است، اما تفاوت کار ما این است که در این مرکز کار یکجا شکل میگیرد، برخلاف نمونههای مشابه که در چند کارگاه ساخته و تولید میشوند. در این مجموعه تلاش میشود که تمامی کار به دست همین بچهها که اتفاقا هم هنرمند هستند و هم با رویه کار آشنا هستند انجام شود.»
بیرون در زیرزمین آقای غلامعلی حیدری مشغول سمباده زدن دست و پای عروسکهای چوبی است. او متولد سال 1332 است و از ضایعات کارگاه چوب برای ساخت عروسکهای خودش استفاده میکند. او میگوید: «کار عروسکهای چوبی را در همین مرکز یاد گرفتم و آموزش دیدم، البته قبل از اینکه به این مرکز بیایم شغل نجاری و جوشکاری را کار کرده بودم. الان مدت 2 هفته است که در این مجموعه کار را آموزش دیده و شروع کردهام. عروسکهای چوبی از قبل سفارش داده شده است. اینجا خیلی راحت هستم و وقتی که نیاز باشد از بچهها کمک میگیرم. این بخش هم مانند بخش خیاطی از ضایعات بخشهای دیگر استفاده میکند و محصول نهایی خوبی تهیه میشود.»
همراه احمد آقا به طبقه بالا میرویم، در ابتدای راهرو و سمت راست در محیطی کوچک بخش خیاطی فعالیت میکند. بخش خیاطی از مواد اولیهای استفاده میکند که از ضایعات مبل و ... است. در این مرکز چیزهایی مانند کیفدستی، کیف آرایش، شال، روسری، و ... را با استفاده از ضایعاتی نظیر برشهای پارچههای مبل تهیه میکنند. خانم کبری احمدی مسئولیت کل مجموعه را بر عهده دارد. او سرپرست مجموعه و مسئول هماهنگی بخش اشتغال معلولان و همچنین مسئول بخش خیاطی مجموعه است. متولد 1369 است و در ابتدا از سابقه فعالیتش میگوید: «من از سال 1389 به مدت 2سال در مدارس خودگردان آقای سلیمانی و خانم خاوری معلم بودم. در سال 1390 همزمان با معلمی وارد کار خیاطی شدم، دوره آموزش خیاطی را در مراکز خصوصی دیدم. به این دلیل که شغلم معلمی بود و آموزش خیاطی هم دیده بودم سریع شروع کردم به آموزش خیاطی. اساسا از کودکی علاقهمند بودم که محیطی فراهم کنم و چند نفر را سر کار ببرم و در کنار این هر موقع چیزی را یاد میگرفتم و به دیگری آموزش میدادم و دوباره به دنبال آن بودم که باز خودم به عنوان کارآموز چیزی یاد بگیرم. بیش از 15شغل را فراگرفتم و به عنوان کارآفرین به تولید رساندم. سال 1394 بود که کارگاه گلسازی کریستال را داشتم که حتی تولید را به تیراژ 5هزار عدد نیز رساندم و در آن کارگاه تقریبا 20نفر مشغول به کار شدند. سال 1397 از طرف ریلیف دورههای کسب و کار برگزار شد و از بین هزار نفر، 70نفر گزینش شدند. من یکی از این 70نفر بودم. در پایان دوره به ما گفتند ما شما را به خاطر طرحهایی که ارائه میکنید حمایت میکنیم تا اینکه سال 1398 دوره تمام شد و زمانی که ما دانشآموخته شدیم منتظر ماندیم تا ببینیم این طرحها به کجا میرسد. طرحی که من ارائه کردم پرورش بلدرچین بود که رد شد تا اینکه آقای جعفری برای طرحی که داشتند با ما تماس گرفت و گزینش را به درخواست ریلیف و قواعدی که تعیین کرده بودند خودمان انجام دادیم و با 7نفر کار را شروع کردیم و برای هر 7 قسمت از بچههای کارآموز خودمان استفاده کردیم.»
مسئول بخش پرندگان آقای موسوی هستند که اکنون در مرکز نیستند. بخش پرندگان شامل پرندگانی از جمله یک جفت عروس هلندی، سه جفت فنچ، سه جفت مرغ عشق و یک جفت کوتوله و تعدادی پرنده دیگر است. صدای پرندگان این قسمت و گلهای گلخانه و کلا همه چیز اینجا باعث شده محیط بی نهایت آرامشبخش باشد. در نبود آقای موسوی احمد آقا توضیح میدهد: «یک ماهی است که بخش پرندگان شروع به کار کرده است. علت تأخیر در کار هم وجود بیماری کرونا بود زیرا این پرندگان خیلی زود مبتلا میشوند به همین دلیل کار پرندگان را با کمی تأخیر شروع کردیم. این بخش هنوز به درآمد نرسیده است و باید کمی صبر کنیم تا جفت گیری انجام شود و تعداد پرندگان بیشتر شود تا به سود و درآمدزایی برسیم. پرندگان ما برنامه غذایی خاصی دارند که چند نوع دانه به اینها داده میشود که تمام مواد مورد نیاز بدنشان تأمین شود.»
در آخر سراغ بخش مواد میرویم. این بخش به چند نوع تقسیم میشوند، بخشی از مواد دیوارکوب هستند که قالبشان گچی است. این دیوارکوبها در دیوارهای هتل، تالارها، سالنهای پذیرایی، اطراف ستون و ... به عنوان طرح استفاده میشود. احمد آقا میگوید: «بعد از قالبریزی مواد را رنگ میکنیم به وسیله قلم مو، پنبه یا اسپری انجام میشود. در نظر داریم که به این مواد قالبریزی شده طرح بدهیم و آنها را به صورت تابلو در بیاوریم و بعد از آن بازار فروش این محصول را ارزیابی کنیم ببینیم که فروش چطور است. بخش مواد فعلا سفارش گچ دارد، اما از مواد دیگر مانند سیمان، استیل برای تهیه گلدان و موادی که مانند گچ است و ضد آب نیز هست استفاده میکنیم.»
در پایان سراغ محمدحسین جعفری میرویم. او که کارآفرین برتر حوزه معلولان و عضو مرکز اشتغال معلولان است، میگوید: «مجموعه به نام مرکز اشتغال و کارآفرینی معلولان با نگاه نو به کار و اشتغال معلولان به وجود آمده است. سال گذشته نشستی داشتیم با عنوان کارآفرینان حوزه معلولان. در آن برهه دغدغه ما بچههایی بود که توانمندی دارند و محلی برای عرضه محصولات خود ندارند. نمایشگاهی در خانه هنر مهاجران برگزار کردیم و در آن نمایشگاه بینالمللی کارهای معلولان خیلی دیده و بسیار از ما تقدیر شد. اولین کارآفرین حوزه صنعت در ایران آقای حسینی نیز به دیدن نمایشگاه آمد و به ما انرژی داد. ایشان گفتند که اولین بار است که در حوزه کارآفرینی معلولان به این نحو کار میشود. در روز آخر یک گروه از شهرداری به بچهها بستهای را به عنوان هدیه دادند و تشویقمان کردند و ما بسیار از همان نمایشگاه انرژی و روحیه گرفتیم و جرقه کار آنجا خورده شد. ما طرح کردیم که قصد داریم برنامهای را اجرا کنیم تا بچهها علاوه بر اینکه به استقلال مالی میرسند از کار خود لذت هم ببرند. در همان جلسه اعضای سازمان ریلیف اینترنشنال هم حضور داشتند و به ما گفتند که طرح خودتان را مکتوب کنید و ما تا آنجا که بشود به شما کمک میکنیم. دوستان همکاری کردند پروژه نوشته شد و در روزهای آخر سال 2019 ظرف دو یا سه روز ما طرح مکتوب را فرستادیم و همین تیری در تاریکی جواب داد و حاصل آن مجموعهای است که مشاهده میکنید. این مجموعه به حمایت اداره کل اتباع استان خراسان، ریلیف، مرکز بهبود یافتگان تهیه شده است.»
جعفری توضیح داد: « فرایند تولید محصولات فرایندی است به نام «اکو تِک» در این نوع تولید، با تلفیق موجودات زنده با غیر زنده و زیر مجموعههای آنها محصولاتی تولید میشود همراه با فناوری و صنعت. ما سعی میکنیم که زندگی انسانها، تازه تر، نو تر و جدیدتر شود بدون اینکه آسیبی به طبیعت وارد شود و از این طریق از طبیعت استفاده بکر و بهینه میشود. هدف ما این است که طبیعت مانند چوب، گل، آب، ماهی و ... وارد زندگی آدمها شود. در این فرایند تلفیق ناخودآگاه یک چرخه طبیعی به وجود میآید و بر همین اساس ما ابتدای کار دکوراسیون داخلی با تالارها، منازل و آپارتمانها و حتی خانههای کوچک را انجام میدهیم. فرهنگ آپارتمان نشینی سبب شده که کودکان تحرک و انرژی و احساس لازم را ندارند و خیلی وقتها حسرت دیدن طبیعت یا موجود زنده را به دل داشته باشند. ما با این کار تلاش داریم تا به کودکان بیاموزیم که طبیعت جزئی از زندگی ماست. بیاموزند تا احترام بگذارند و به طبیعت آسیب نزنند. ما قصد داریم هنر، طبیعت و فناوری را ترکیب کنیم. به قول یکی از بزرگان فرزندان ایرانی که روی نقوش فرشهای ایرانی بزرگ میشوند بسیار خلاق تر از دیگر کودکان هستند. نقوش تأثیر بسیار زیادی در تربیت ذهنی و دانش بصری ما دارد و به طور قطع این مرکز میتواند نگاهی جدید به مخاطبان و تمام آدمها بدهد، چون ما انسانها در فطرت خود میل به زندگی در طبیعت و آرام گرفتن در آن را داریم و ما سعی کردیم تا سلیقههای مختلف را در نظر بگیریم.»
جعفری ادامه میدهد: «در دل این مجموعه انسانهایی هستند که همه به نحوی درگیر مشکلات جسمی هستند. در این اکو سیستم حیات موجودات زنده طوری طراحی شده که هر معلولیتی با هر نوع معلولیتی بتواند مشغول به کار شود. من با خصوصی سازی اشتغال معلولان موافق نیستم همانطور که معلول حق حیات دارد حق رفت و آمد دارد و به آن ارزش و اعتبار میبخشیم باید به فکر ابعاد وجودی دیگر او نیز باشیم. زمانی یک معلول میتواند هویت واقعی خود را پیدا کند که تمام ابعاد وجودی آن را بپذیرند. یک معلول کسی نیست که نتواند تجارت کند یا نجاری کند یا هر شغل دیگری الزاما نباید معلولان عزیز ما را در کارهای مثل تلفنچی، بلیت فروش یا شغلهایی از این دست باشد. عقیده من این است که فرد معلول با هرنوع معلولیتی استحقاق این را دارد که در شغلهایی به روز فعالیت داشته باشد. بستری که در این مرکز فراهم شده برای تعامل انسانهای سالم در کنار انسانهای معلول است. مهندسان و متخصصان ما در این مرکز دوستان و عزیزان معلول را هرگز به عنوان افرادی ناتوان نگاه نمیکنند، بلکه به عنوان دوست و همکار در کنار یکدیگر فعالیت میکنند. ساختار کار به گونهای تعریف شده که هر معلولی میتواند در هر بخشی از کار مشغول شود مثلاً در بخش طراحی،
رنگ آمیزی و دیگر بخشها . بخش تعریف شدهای برای معلولان در نظر گرفته نشده است. طرح به گونهای است که خود فضا به گونهای طراحی شده که حالت درمانگری دارد. اولاً معلول در این مکان احساس امنیت خاطر میکند مثلا فضا به گونهای است که هیچ پلهای وجود ندارد و در حقیقت معلول احساس استقلال میکند. این فضا، فرصتی است برای خودآزمایی معلولان. از ویژگیهای دیگر این مجموعه این است که در بستر بومی و خانگی طراحی شده است. خیلی از عزیزانی که از اداره کار و دیگر ادارات که کارهای صنعتی را در بستر بومی و خانگی میبینند به ما ایراد میگیرند که نباید دستگاههای بزرگ صنعتی را در محدوده شهری و بومی قرار دهید، اما ما به این عزیزان میگوییم که اگر شما دانش توانبخشی اجتماعی داشته باشید یکی از مؤلفههای اشتغال معلولان این است که محل اشتغال باید در بسترهای بومی شهرها ایجاد شوند و در دسترس معلولان قرار بگیرند. اگر قرار باشد مانند تمام شهرکهای صنعتی محل کار افراد معلول را از بدنه شهر جدا کنیم مستلزم اعتبارات خاصی است. توانبخشی مبتنی بر اجتماع به معنای دسترسی آسان به منابع است. دسترسی تمام آدمهایی که در اطراف ما هستند و کمک میکنند که این معلول در تمام ابعاد زندگیاش مستقل شود چه مسائل شخصی یا مسائل فردی اجتماعی فرهنگی اقتصادی و ... . ما هم سعی کردیم که این مرکز در دل شهر باشد و این خود باعث نگاه جدیدی در میان مردم عادی نسبت به معلولان میشود. معلولان در این مرکز به صورت کاملا مستقل مشغول به کار هستند و از این طریق مردم از آن نگاه تکدیگرایانه به معلولان عزیز فاصله میگیرند. وقتی مردم معلولان ما را میبینند که صبح زود با ظرف غذا به سرکار میآیند و مانند یک فرد عادی 8ساعت کار میکنند و بعد هم به منزل برمیگردند دید منفی که به معلولان داشتهاند کم کم بهبود بخشیده میشود.»